Afgelopen zondag werd de eerste aflevering van het tweede seizoen Tokidoki uitgezonden – die serie van Paulien Cornelisse over Japan. Hitori-bocchi was het woord van de week. Helemaal alleen. Zo kon ze de hele aflevering paralellen trekken met de huidige coronacrisis en social distancing, want, zo vertelt ze ons: dat doen ze in Japan al jaren.

Nu kom ik ook al jaren in Japan. Mijn eerste keer was in 2008, en ik raakte zo verliefd op het land dat ik er steeds terugkeerde. En steeds langer. De laatste jaren spendeer ik drie tot zes maanden per kalenderjaar in het land, het maximum dat mijn toeristenvisum toelaat. Ik heb er vrienden. Japanners. Ik wil mezelf geen Japan-expert noemen, maar ik kan wél duidelijk aangeven waar het aan schort in Cornelisses portret. 

“Cornelisse wil Japan niet afschilderen als een rariteitenkabinet”, schrijft Volkskrant-recensent Haroon Ali in zijn recensie, terwijl hij twee alinea’s eerder nog meldt dat ze ons “de uitwassen” van de samenleving toont. Een voorbeeld van die uitwassen? Natuurlijk weer de hikikomori: moderne kluizenaars, die jarenlang hun huizen of kamers niet uit komen. “Is dit ook onze toekomst?”, is de vraag die ons wordt voorgehouden. 

Hoewel het fenomeen hikikomori (nog) niet als diagnose in de DSM-5 is opgenomen, vertonen deze kluizenaars vaak symptomen van ptss, depressie, schizofrenie, angststoornissen of ontwikkelingsstoornissen als autisme (bron). Of de zelfafzondering als oorzaak, gevolg of comorbiditeit moet worden gezien is nog niet helemaal duidelijk, maar het is evident dat we hier kijken naar mensen met vaak ernstig psychisch lijden. En hoewel de jongen in het item zegt dat hij relatief gelukkig is, blijkt uit zijn verhaal dat hij jarenlang hevig is gepest. Het grote verschil met andere landen is waarschijnlijk dat ouders het hikikomori-gedrag van hun kind langer stilzwijgend faciliteren, uit schaamte, gebrek aan hulp of een combinatie van beiden. Dáár zit een interessant cultuurverschil.

Maar zo diep wil het programma niet gaan. Cornelisse vertelt ons al in de eerste minuut dat Japanners graag elke vorm van fysiek contact vermijden, en het liefst zo ver mogelijk bij elkaar vandaan blijven. Ze heeft vast nog nooit op vrijdagavond op een bankje in Shinjuku gezeten, waar de dronken collega’s arm in arm voorbij zwalken. Ze toont ons solo-karaoke, maar vertelt ons niet dat die semi-geluidsdichte booths voor allerlei doeleinden gebruikt worden, van het opnemen van Youtube-video’s tot het oefenen van je favoriete nummer, om tijdens het volgende personeelsuitje of vriendinnendagje een verpletterende indruk te maken. Heck, ze vertelt ons niet eens dat deze kamertjes een dankbare uitvinding zijn in het land met muren zo dun als bordkarton.

Nee, ze laat ons liever meewarig onze hoofden schudden: “een heel bekend fenomeen in Japan is lunchen op de wc”, zegt ze. Lijkt mij totaal onnodig, met alle solo-barplaatsen die ramen- en sushirestaurants te bieden hebben, maar goed. Er zijn vast stakkers die zodanig gepest worden op werk of school dat ze hun toevlucht zoeken in de wc, maar dat is verre van normaal. Vervolgens huurt ze een auto, terwijl ze met de dame achter de balie een gesprekje heeft over mensen – zielepieten, denkt de kijker – die auto’s huren om even alleen te zijn. De werkelijkheid is weer nét even ietsje anders: auto’s die voor een habbekrats kunnen worden gehuurd – vergelijk ze met Felyx-scooters of oBikes – worden door Japanners voor álles gebruikt, van kleedkamer tot tijdelijke opslag van je shopping haul tot plekje om te schuilen voor een regenbui (bron). Dit kan in Japan, omdat er vrijwel niks vernield wordt en mensen verantwoordelijk met spullen omgaan, waardoor de prijs van de huurauto’s laag blijft – zeker als je er geen kilometers in maakt.

Verder zien we solo-bruidjes, criminele bejaarden en een soort speed-dating voor undateables. En dat is Japan, aldus Paulien. Tokidoki betekent soms, want soms zijn Japanners raar, maar soms ook heel gewoon, vertelt ze ons de intro. In dit programma zien we helaas weer alleen het vreemde, en daarmee is deze show precies wat ze zegt niet te willen zijn: een rariteitenkabinet.