Vorige week schoot een man 49 mensen dood in Nieuw-Zeeland. Vandaag schoot een man drie mensen dood in of nabij een Utrechtse tram. Ik zat in de trein, samen met iemand van de uitgeverij, toen we een jongen erover hoorden praten aan de telefoon. De jongen wilde rechtsomkeert maken. Een meisje tegenover me merkte op: “Wel eng in zo’n tram, je kunt geen kant op!” “Ja, net als in een trein”, grapte haar reisgenoot. De trein stopte in Utrecht. We stapten over. Zo nu en dan keken we op Twitter, of hoorden we medepassagiers de wildste theorieën verspreiden. Ik zei niks.

Het is me eens verweten, na de aanslag in Manchester. Ik veroordeelde het gebeurde niet en publique, dus het zou me niks doen. Of het zou niet in mijn straatje passen, of zo. Maar ik zeg nooit iets over zulke drama’s. Ik was niet Charlie, ik pray niet voor Orlando, Parkland of Thaise jongetjes in een grot. Aan de ene kant omdat het me evident lijkt dat zulke dingen erg zijn. Dat hoef ik niet aan een groep vreemden te bewijzen. Aan de andere kant omdat ik niet weet waar de grens ligt. Wie wel bidt voor Parijs, maar niet voor Kashmir, is dat een racist? Waar houdt het op? Welke moordpartij is erg genoeg?

Waar ik me bovendien aan stoor is de eindeloze stroom speculaties en hot takes. Een influencer met duizenden volgers sprak vandaag over meerdere schutters en schietpartijen op verschillende plaatsen in de stad en postte vervolgens een plaatje waarin de afkomst van daders centraal stond. ContraPoints, een YouTuber die ik erg waardeerde, heb ik ontvolgd na conspiracy-achtige posts over “Subscribe to Pewdiepie”. (Uitleg voor wie niet 15 of internet-incrowd is: YouTuber Pewdiepie en een ander kanaal streden om wie de meeste abonnees had, en de schutter in Nieuw-Zeeland maande zijn kijkers te abonneren op Pewdiepie voordat hij aan z’n moordpartij begon.) Iemand postte een cartoon van een Trojaans paard met nazi’s erin, zich voordoend als dank memes, gepost door a-politieke YouTubers als voornoemde Pewdiepie. Niemand leek te beseffen dat we dat plaatje eerder hebben gezien – maar dan met “Islam” of “refugees” op het paard, en IS erin.

Men wordt kwaad als een krant bericht over de achtergrond van een dader, of wanneer familie en vrienden zeggen dat het “zo’n lieve jongen was”. De ene helft van internet is alweer cynisch aan het roepen dat de schutter in Utrecht vast een “verwarde man” zal zijn, terwijl de andere helft van internet nog druk wijst naar de game-community en elke YouTuber verder naar rechts dan ContraPoints.

De dader van de aanslag in Nieuw-Zeeland schreef een manifest. Hij legt erin als een ontmaskerde Scooby Doo-slechterik stap voor stap uit wat hij wil: mensen tegen elkaar opzetten. Uit elkaar drijven. Haat voeden. Hij doorspekte zijn manifest met memes, dropte namen en zorgde ervoor dat de wereld live kon meekijken. En guess what? It worked. Zowel vorige week als vandaag zie ik talloze mensen, links en rechts, de gebeurtenissen inzetten voor politiek gewin, voor “zie je nou wel”, en voor haatzaaierij. Ik zie mensen voorbarige conclusies trekken die veel te kort door de bocht zijn, omdat een eenduidige verklaring fijner voelt dan die stekende onzekerheid van “wat gebeurt hier allemaal?”

Ik weet niet zo goed wat er allemaal gebeurt. Wat ik wél weet, is dat het allemaal lang niet zo simpel is als we denken. Waren de daders lieve jongens? Zijn ze mentaal gestoord? Is het onze of juist een andere cultuur? Zijn ze geradicaliseerd? En door wie dan? Het antwoord is hoogstwaarschijnlijk een combinatie van factoren. En was het dan een opeenstapeling van gemiste signalen, waar een instantie of familie verantwoordelijk voor te houden is? Of zijn zulke dingen nu eenmaal niet te voorkomen? Ik weet niet niet. Dus ik schrijf enkel deze post.