Een tijdje geleden kreeg ik een mailtje van een dame die mijn boek gelezen had. Ze schreef:

“Ik heb net je boek uit. Fijn boek, zou iedereen in het onderwijs moeten lezen! (En daarbuiten natuurlijk.) Ik ben zelf (kleuter)leerkracht en heb ook wel met autistische kinderen gewerkt. Ik vond dat heel prettig, ik ga graag om met eerlijke mensen die straight zijn. Ik leerde veel van hen en er is humor en originaliteit! Maar mijn vraag aan jou is, wat zie jij als beste onderwijssituatie voor autisten? Zoveel mogelijk in het reguliere onderwijs of aparte klassen voor autisten? Of nog anders?”

Omdat mijn antwoord niet in één zinnetje te vatten is, en ik het ook wel een interessant thema voor een blog vond, vroeg ik haar of ik haar op deze manier mocht antwoorden. Dat vond ze oké, dus bij deze!

Toeps en het lokale buurtschooltje

Laat ik beginnen met mijn eigen ervaring. Ik begon op het lokale buurtschooltje, maar daar bleek ik al snel niet op mijn plaats. Ik kreeg steeds vaker woede-aanvallen, niet in de klas, maar thuis, zodra mijn ouders me hadden opgehaald. Ik snapte het niet, die school. Wat ze van me wilden. Waar het op sloeg. We hadden een juf die de hele klas vertelde dat we, “omdat jullie nog niet kunnen schrijven”, een of ander voorgedrukt label op een boekje moesten plakken. Kijk, dan heb je me kwaad. Ik kon wél schrijven.

Na nog een paar incidenten, waarover ik in mijn boek meer vertel, begon men te vermoeden dat ik hoogbegaafd was. Ik kreeg wat “moeilijke” puzzels voorgeschoteld, en ja hoor. Hoogbegaafd. In overleg werd besloten dat ik op de Montessorischool beter op mijn plek zou zijn. En dat klopte.

Montessori en Iederwijs

Op de Montessorischool mocht iedereen in z’n eigen tempo werken. Ik herinner me van de bovenbouw een tabel met rijen vakjes, waarin elk vakje stond voor een taaloefening. Elke rij was een ander segment van taalbeheersing, denk ik. Het maakte de juf niet uit wat ik wanneer deed, als ik tegen het einde van de week maar bij rij zes was.

Natuurlijk is het hierbij wel noodzakelijk om een alerte juf of meester te hebben, die het doorheeft als je in één van de kolommen nog maar bij rij twee bent, omdat je blijft hangen op een onderwerp dat je niet begrijpt. Gelukkig hadden wij alleen maar topleerkrachten.

Later, toen ik al lang en breed van school af was, leerde ik over Iederwijs. Een schoolvorm waarin kinderen zelf mogen bepalen wat ze doen. Een beetje zoals bij mij op de Montessorischool, maar dan nog veel vrijer. Het kwam voor dat kinderen daar wekenlang alleen maar zaten te lezen. Vooral kinderen die van andere scholen af kwamen, kinderen die daar helemaal vastgelopen waren, hadden op Iederwijs tijd nodig om aan de nieuwe situatie te wennen. “Geen zorgen, die interesse komt vanzelf terug”, zeiden de begeleiders, toen ik daar jaren geleden eens was om te kijken of ik iets kon bijdragen. (Uiteindelijk is dat helaas niks geworden, ik weet eigenlijk niet precies meer waarom.)

Natuurlijk was de kritiek op Iederwijs groot: “Ja hallo, die kinderen willen natuurlijk elke dag alleen maar gamen, die leren nooit iets!” En dat begrijp ik. Dat is ook een risico. Want het is voor zo’n onderwijsvorm van levensbelang dat er genoeg betrokken docenten zijn, die een gigantisch grote variatie aan inspiratie aanbieden. Maar zijn die er, dan is zo’n school mijn ideaal. Zie ook deze video over de Amerikaanse Sudbury Valley-school, de grondleggers van deze methode.

Inmiddels bestaat Iederwijs niet meer, en heten de nog overgebleven scholen “democratische scholen“. Toch denk ik dat dit de beste manier is om te leren.

“Maar Toeps, hebben kinderen met autisme dan geen mega duidelijke structuur nodig?”

Sommige kinderen wel. Zo’n school zal ook niet voor iedereen even geschikt zijn. Maar ik ben ervan overtuigd dat je de beste structuur zelf aanbrengt. Kinderen op zo’n school kunnen planningen voor zichzelf maken als ze dat nodig achten, en het is de bedoeling dat er docenten zijn die dat faciliteren.

Natuurlijk is zo’n vorm van onderwijs niet voor iedereen een optie. Sommige kinderen hebben om andere redenen extra hulp nodig, en vaak is er ook gewoon maar één school in de buurt. Met al die overwerkte leraren en volle klassen van tegenwoordig lijkt me dat niet de allerfijnste plek voor een kind met autisme. Natuurlijk zijn er noodgrepen: koptelefoons, op de gang werken (oh, wat hield ik van op de gang werken!), een stilteruimte… Maar noodgrepen blijven noodgrepen. Mocht er een mogelijkheid zijn om te kiezen voor een school met kleinere, rustigere klassen, op wat voor school dan ook, dan zou ik daar zeker naar kijken.

Speciaal onderwijs

Dan de vraag: speciaal onderwijs of niet? Ik kan hier geen eenduidig antwoord op geven, omdat dat per situatie verschillend zou zijn. Ik weet van cases waarbij die overstap voor het kind geen verbetering was, omdat de reistijd toenam, de setting compleet anders was en, ironisch maar waar, de andere klasgenoten met autisme een enorme stoorzender bleken. En dat klinkt onaardig, maar ik kan me voorstellen dat het ontzettend heftig moet zijn om in een klas te zitten waar dagelijks klasgenootjes schreeuwende meltdowns hebben, of door de klas fladderen. Er zijn echter ook cases waar het kind enorm opbloeide door de kleine klassen, persoonlijke aandacht en aanwezige structuur.

Een school als Acato Rotterdam, dit jaar nog in het nieuws omdat ze door een web van bureaucratische regeltjes werden bedreigd met sluiting, vind ik een prachtig initiatief. Misschien moet ik eens contact met ze opnemen om wat van mijn skills te delen.

_{Edit: Ik hoor net dat Acato toch hun schoolfunctie heeft moeten staken, en nu alleen nog dagbesteding biedt… Zo ontzettend zonde! Ik hoop dat daar snel verandering in komt, want volgens mij hebben we zulke scholen juist ontzettend hard nodig.}